Plastiki to zwyczajowa i bardzo ogólna nazwa wszelkich tworzyw sztucznych. Każdy plastikowy produkt powstaje z wykorzystaniem granulatu. 17 grudnia Rada przyjęła stanowisko w sprawie rozporządzenia w tym temacie. Ma ono zapobiec przedostawaniu się granulatu z tworzyw sztucznych do środowiska. Następnym etapem będą negocjacje prezydencji Rady z Parlamentem Europejskim w sprawie ostatecznego brzmienia rozporządzenia.
Nowe przepisy pomogą usprawnić postępowanie z granulatem z tworzyw sztucznych na wszystkich etapach łańcucha dostaw. Mogłoby to ograniczyć przedostawanie się strat z tworzyw sztucznych do środowiska nawet o 74%.
Plastiki pod kontrolą to mniej mikrodrobin m.in. w morzach
Opierając się na pierwotnym wniosku Komisji, Rada w swoim podejściu ogólnym dąży do równowagi między wprowadzeniem ambitnych i skutecznych środków minimalizujących straty granulatu z tworzyw sztucznych a unikaniem zbędnych obciążeń administracyjnych. Tekst Rady zapewnia również równe warunki działania dla przewoźników z UE i spoza UE. Wprowadza – zgodnie z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Morskiej – obowiązki dla statków morskich przewożących granulat z tworzyw sztucznych.
Anikó Raisz, węgierska sekretarz stanu ds. środowiska i gospodarki o obiegu zamkniętym zauważyła, że straty granulatu z tworzyw sztucznych trafiające do środowiska są trzecim co do wielkości źródłem wszystkich niezamierzonych uwolnień mikrodrobin plastiku. Nowe przepisy, pierwsze tego rodzaju w UE, pomogą przedsiębiorstwom zminimalizować straty granulatu z tworzyw sztucznych. Tym samym przyczynią się do walki z zanieczyszczeniem mikrodrobinami plastiku, które nie zna granic.
Zakres rozporządzenia
Proponowane rozporządzenie ma obowiązywać:
- podmioty gospodarcze wykorzystujące granulat z tworzyw sztucznych w ilościach powyżej 5 ton w UE
- przewoźników z UE i przewoźników spoza UE przewożących granulat z tworzyw sztucznych w Unii
- przedsiębiorstwa odpowiedzialne za czyszczenie pojemników i cystern z granulatu z tworzyw sztucznych (dodane przez Radę w jej podejściu ogólnym)
- załadowców, operatorów, agentów i kapitanów statków morskich podczas opuszczania lub zawijania do portu państwa członkowskiego (dodane przez Radę w jej podejściu ogólnym).
Rada podtrzymuje podejście Komisji, zgodnie z którym nowe przepisy będą miały zastosowanie na wszystkich etapach łańcucha dostaw.
Wszyscy zobowiązani do najlepszych praktyk postępowania
Granulat z tworzyw sztucznych bywa nieumyślnie uwalniany do środowiska. Często wynika to z braku wiedzy i niewłaściwych praktyk obchodzenia się z nim. Dotyczy to podmiotów gospodarczych, przewoźników i statków morskich. Po tym, jak granulat trafi do środowiska, jego ponowne wychwycenie jest prawie niemożliwe. Wiatr i prądy wodne roznoszą go na duże odległości.
Zgodnie z nowymi przepisami i w zależności od wielkości instalacji lub działalności transportowej operatorzy będą musieli stosować najlepsze praktyki postępowania. Zarówno przewoźnicy z UE, jak i spoza UE byliby zobowiązani do zapobiegania stratom granulatu z tworzyw sztucznych. W wypadku ich wystąpienia – do ich oczyszczenia tak, by plastiki nie szkodziły naturze i ludziom.
Zgodnie z podejściem ogólnym Rady zarówno przewoźnicy z UE, jak i spoza UE będą musieli informować władze o swojej siedzibie i swoim udziale w transporcie granulatu z tworzyw sztucznych. Aby zapewnić przestrzeganie tych obowiązków i równe warunki działania, Rada nałożyła na przewoźników spoza UE obowiązek wyznaczenia upoważnionego przedstawiciela w UE.
Transport morski pod szczególnym nadzorem
Ponieważ granulat z tworzyw sztucznych nie ulega biodegradacji, pozostaje obecny w środowisku wodnym przez co najmniej dziesięciolecia. W 2022 r. około 38% granulatu przetransportowano do UE drogą morską.
W związku z tym Rada wprowadziła szczegółowe wymogi dotyczące transportu granulatu z tworzyw sztucznych drogą morską (w kontenerach towarowych). Pojawiły się też zapewnienia dobrej jakości opakowań oraz dostarczania informacji dotyczących ładunku i innych informacji technicznych. Jest to uzupełnienie obowiązków związanych z transportem granulatu z tworzyw sztucznych drogą lądową, koleją i śródlądowymi drogami wodnymi, określonych we wniosku Komisji.
Aby ułatwić przestrzeganie przepisów o transporcie morskim, Rada postanowiła odroczyć ich stosowanie o jeden rok. To w porównaniu z pozostałymi przepisami rozporządzenia. Ponadto jeżeli Międzynarodowa Organizacja Morska przyjmie środki mające rozwiązać problem zanieczyszczenia morza granulatem z tworzyw sztucznych ze statków, proponowane rozporządzenie powinno zostać odpowiednio zmienione (na wniosek Komisji).
Certyfikacja i własna deklaracja zgodności obowiązkowe
Zgodnie z nowymi przepisami organy krajowe będą musiały przeprowadzać kontrole środowiskowe i podejmować inne działania weryfikacyjne. Wszystko w ramach podejścia opartego na analizie ryzyka.
Aby udowodnić, że przestrzegają tych przepisów, większe podmioty będą musiały uzyskać certyfikat zgodności wydany przez niezależną stronę trzecią. Zgodnie z podejściem ogólnym wszystkie przedsiębiorstwa (z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstw) są objęte tym obowiązkiem, jeżeli przetwarzają ponad 1000 ton granulatu rocznie. Rada daje małym przedsiębiorstwom cztery lata na wypełnienie tego obowiązku.
Przedsiębiorstwa przetwarzające mniej niż 1000 ton granulatu rocznie będą musiały wydać własną deklarację zgodności.
Podejście ogólne umożliwia jednak państwom członkowskim zapewnianie zgodności z przepisami także za pomocą istniejących krajowych systemów pozwoleń.
Ponadto Rada zaproponowała przepis zobowiązujący władze do zapewnienia bezpłatnego i publicznego dostępu do informacji na temat obchodzenia się z granulatem z tworzyw sztucznych.
Plastiki idą do morza tonami
Uzgodnione dziś podejście ogólne jest formalnym stanowiskiem negocjacyjnym Rady. Zgodnie z oczekiwaniami negocjacje z Parlamentem Europejskim w sprawie ostatecznego brzmienia rozporządzenia rozpoczną się na początku 2025 r.
Szacuje się, że w 2019 r. w UE straty granulatu, które trafiły do środowiska, wyniosły od 52 140 ton do 184 290 ton. Straty granulatu mogą wystąpić na różnych etapach łańcucha wartości. Do tej pory mikrodrobiny plastiku nie były regulowane w UE w sposób kompleksowy. Nie było unijnych przepisów dotyczących konkretnie strat granulatu z tworzyw sztucznych. Mimo tego, że mikroskopijne plastiki mają negatywny wpływ na środowisko, klimat, gospodarkę i potencjalnie na zdrowie ludzi.
W konkluzjach w sprawie ekologicznej odbudowy opartej na obiegu zamkniętym (grudzień 2020 r.) Rada zgodziła się z Komisją, że należy jak najszybciej ograniczyć dodawanie mikrodrobin plastiku do produktów. Należy też zająć się problemem zanieczyszczenia granulatem z tworzyw sztucznych.
W 2021 r. w swoim planie działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby Komisja zaproponowała, aby UE zmniejszyła (zamierzone i niezamierzone) uwalnianie mikrodrobin plastiku do środowiska o 30% do 2030 r. Granulat z tworzyw sztucznych jest trzecim co do wielkości źródłem niezamierzonego uwalniania mikrodrobin plastiku – po farbach i oponach.
16 października 2023 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie zapobiegania stratom granulatu z tworzyw sztucznych w celu ograniczenia zanieczyszczenia mikrodrobinami plastiku.
