Jerzy Jeliński wraz z trójką towarzyszy-harcerzy w 1926 roku wyruszył samochodem Ford T w podróż dookoła świata. Samochód miał wiele wyjątkowe nadwozie zbudowane w Warszawie. Dzisiaj jego replikę można oglądać w Muzeum i Centrum Ruchu Harcerskiego w Krakowie.
Od 1908 do 1927 roku zbudowano ponad 15 000 000 Fordów T. Na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku ponad połowa zarejestrowanych na świecie samochodów pochodziła z zakładów Henry’ego Forda. Model T był doskonale przystosowany do ówczesnych dróg, a raczej bezdroży, a że był przy tym niedrogi, błyskawicznie przekonał ludzi do siebie. Był trwały i tak prosty w prowadzaniu i obsłudze, że w przedwojennej Warszawie krążył żart: „a pan kierowca, czy tylko Fordem?”.
Model T był bezustannie unowocześniany i miał jeszcze jedną, dziś niespotykaną cechę: od chwili uruchomienia produkcji na taśmie montażowej, do czego doszło w 1913 roku, jego cena, przynajmniej w USA, systematycznie spadała. Z każdym rokiem był lepszy i tańszy! Zalety Forda spowodowały, że wybrali go na swój wehikuł wyprawowy polscy podróżnicy, marzący aby objechać świat dookoła. O szczegółach tej niezwykłej podróży można przeczytać w książce pt. „Ekspedycja pierwszego Polaka automobilem dookoła świata” autorstwa Doroty i Dariusza Grochalów.
A miał być rower…
– Pomysł na wyprawę był na tyle legendarny, że nie można go pominąć w tej opowieści. Jeden z uczestników tej wyprawy, Eugeniusz Smosarski umieścił w Kurierze Warszawskim ogłoszenie o treści: „Wybieram się na rowerze w podróż dookoła świata. Poszukuję dzielnych sportowców”. W ten sposób powstała wyprawowa ekipa. Należeli do niej Eugeniusz Smosarski, brat słynnej aktorki Jadwigi, Jerzy Jeliński, młody weteran wojny polsko-bolszewickiej, Jan Łada, student Politechniki Warszawskiej oraz Bruno Bredsznajder, uznany operator filmowy – opowiada Dariusz Grochal, autor książki.
Z czasem idea wyprawy ewoluowała. Rowery zastąpiono motocyklem, a następnie zdecydowano się na samochód. Postanowiono też, że wyprawa będzie ekspedycją harcerską. Dzięki temu udało się zyskać pomoc przed i w czasie podróży.
Rama z Ameryki, karoseria z Polski
Podróżnicy zdecydowali się na zakup podwozia modelu T. W Polsce Ford T nie był bynajmniej autem tanim. Kosztował 1000 zł, gdy w latach dwudziestych ubiegłego wieku bardzo dobra pensja wysoko postawionego urzędnika państwowego wynosiła 200-300 zł miesięcznie. Za to można było utrzymać rodzinę, wynająć 4-5 pokojowe mieszkanie i zatrudnić pomoc domową.
Podwozie Forda T zostało zamówione w warszawskiej firmie Elibor SA, której siedziba mieściła się przy ulicy Wolskiej. Warto dodać, że spółka ta zajmowała się przez jakiś czas montażem modelu T w Warszawie. W sumie powstało 260 sztuk „polskich” Fordów.
– Dzięki harcerskiemu glejtowi Centralne Warsztaty Samochodowe zaangażowały się w prace nad przygotowaniem samochodu do tej ambitnej wyprawy. Podwozie Forda T została uzbrojone w nadwozie polskiego autorstwa. Nie wiadomo dokładnie kto był projektantem, ale za budowę auta odpowiadał między innymi inżynier Tadeusz Tański, twórca pierwszego polskiego samochodu pancernego Ford FT-B opartego na podwoziu Forda T – dodaje Dariusz Grochal.
Ford T dostał ręcznie zbudowane nadwozie, które miało tylko jedne drzwi znajdujące się po prawej stronie. Opływowy tył nawiązywał do kształtu ówczesnych samolotów. We wnętrzu auta znalazło się miejsce do spania dla dwóch podróżników, pozostała dwójka miała spać w namiocie. Polscy konstruktorzy zadbali o dodatkowe miejsce na bagaż, powiększyli zbiorniki paliwa, przygotowali wygodne piankowe fotele, a koło zapasowe umieścili pod podłogą, za tylną osią.
A może wyprawa do muzeum?
– Idea konstrukcji zbudowanego przed prawie 100 laty w Polsce Forda T-CWS bardzo przypomina dzisiejsze kampery. Produkowany obecnie Ford Transit Nugget również pozwala na maksymalne wykorzystanie przestrzeni. Ma wydzieloną strefę mieszkalną z przemyślanym układem kuchni i dwa oddzielne podwójne łóżka. Dodatkowo życie w drodze uprzyjemni na pewno prysznic z ciepłą i zimną wodą w tylnej sekcji auta oraz możliwość podnoszenia dachu – dodaje Mariusz Jasiński, rzecznik spółki Ford Polska.
Pierwsza polska „Ekspedycja Harcerzy Polskich samochodem Forda naokoło świata”, jak głosił napis na boku auta, rozpoczęła się na początku września 1926 roku. Przeróżne zdarzenia spowodowały, że do celu dotarł tylko jeden harcerz, ponieważ pozostali z różnych powodów zrezygnowali. Całą podróż skrzętnie opisali Dorota i Dariusz Grochalowie w swoim reportażu historycznym.
Replikę opisywanego Forda T-CWS można od września 2023 roku oglądać w Muzeum i Centrum Ruchu Harcerskiego.
